Noda Bula Vaka i Taukei

Ni Sa Bula,

Ni sa tiko na turaga kei na marama bale ni noda vanua, ni tiko talega na turaga kei na marama ni noda vanua ni dau wilika na bulago e dau volai tu e na tikina oqo. E na siga edaidai, au sa nanuma meu volavola yani kivei kemuni na noda e na vuku ni vica na ka bibi e dodonu me da vakasamataka, ka veivosakitaka, va vakauasivi cake, meda vakayacora na kawa i Taukei e da sa bula donua tiko na gauna oqo e Viti.

Me vaka e da sa kila vinaka, e ratou mai taura vakailoa na ulu ni veiliutaki ni noda vanua na noda mataivalu e na i ka 5 ni Tiseba, 2006. E dina, sa yaco oti e na noda vanua na mataqali cakacaka dukadukali vakaoqo, io e sega ni vakataratutu ni sebera ni vakayacori vei keda na i Taukei na veika sa yaco tu mai na ka 5 ni Tiseba ka yacova mai na siga edaidai. Na kena mai kovei na veiliutaki, se e na kena yaca vaka Peritania na coup-de-tar, sa mai vakabasikata e vica sara na ka lelevu e na noda vanua lomani oqo.

E sa mai votu kina na kena sa sega ni rokovi, se dinati na noda veiliutaki na i Taukei e na noda vanua. Na matanitu nei Laisenia Qarase, e rawata na qaqa e na veidigidigi ni Me, 2006, ka rawata na qaqa oqo e na noda veitokoni na i Taukei ki na nona soqosoqo ni SDL. Na kena mai kovei na nodratou veiliutaki, sa mai muduka dole talega na kena sasaga taka tiko na matanitu vakasivoi (o ya na SDL) e vica na yavu ni vakavulewa lelevu kei na i tuvatuva, e ratou bulia me toroi keda cake na i Taukei. Oqori na Qoliqoli Bill, na Land Claims Tribunal, kei na kena suka na qele boro damudamu kivei keda na volai tu e na i Vola ni Kawa Bula ni noda vanua. E dodonu me wili talega kina na nodratou sasaga me vakavoui na tabana ni suka e na noda vanua. E dina ni ra wiliwili ni wase levu ni dauteidovu na Idia, ia era lisi taka tu e dua na i wase levu ni qele ni Taukei, ka sa mai oti tiko yani na lisi oqo, ni ra sega ni via vakavouia na nodra lisi. E na yavu ni vakavulewa e bula tiko edaidai ka lewa na veika vakaoqo (na ALTA) e sega ni rawarawa se vinaka na vei keda na vinakata me lisi taki na noda qele, na vei yavu e soli kina na noda qele. Oqo talega na ka e ratou a saga e na nodratou i gu me ratou vakavinakataka na SDL, ka sa mai tiniya koso o Bainimarama.

Na noda Bose Levu Vakaturaga talega e sa mai vakacegui tu vakawawa e na liga ni matanitu oqo. E da kila vinaka na i Taukei na tiki ni Vola Tabu e tukuna tiko vei keda, ni "...o ira na turaga e ra sai mai vua na Kalou." E na gauna oqo, baleta beka ni da sa mai vulica, ka bula taka na bula vaka Vavalagi, ka sa veiwaki kei na noda i tovo dina vakavanua, e sa basika talega kina vei keda e levu na kudru, kei na valagusugusu, kei na veisaqasaqa kei ira na noda Turaga. E votu mai vei au e na noqu vola tiko yani na i vola oqo, na nona vosataka na Gone Turaga na Tui Namosi e dua ga na gone ni Namosi e sa bau vakaitutu tu e na noda mataivalu. Ia e sega ni dodonu me da dusi koya ga kina na gone ni Namosi oqo, ni sa yaco tu e na veiyasai Viti na ka oqo. Na nodratou sa mai taura na nodratou i vola na noda turaga kei na marama bale e sa kena i cavacava ga.

E dodonu me vakaraitaki talega yani vakasavasava kivei kemuni na noda turaga/marama bale, ni vuqa talega vei kemuni sa rokataka tiko ni i tovo ni bula e sega ni sureta na veidokai ki na nomuni i tutu vakaturaga. Sa levu vei kemuni na lasu, kei na veibaleyaki, kei na butubuturua. Au sega ni tukuna tiko ni ko ni vaka kece tu ko ya. Na nomuni vakasuka na vakatutu ni IG me baleta na i tutu ni vukevuke ni Peresitedi, e dua na gauna ko ni tu kina vakadodonu, ka tukuna na dina. oqo e dua na gauna ko ni maroroi Viti kina, ka sa lewe vuqa vei keimami, na nomuni lewe ni vanua, e keimami sakitaka na ka ko ni cakava mai Draunibota e na siga ko ya. Kevaka e vaka tu o ya na i tovo ni nomuni veiliutaki na noda turaga/marama bale, au sega ni vakabekataka ni na levu vei keimami na nomuni dui lewenivanua, keimami na rokovi kemuni vakalevu, ka muri kemuni, ka via colata na nomuni kaci. Ni sa na vakila ni sa sega ni mana tiko mai na nomuni veiliutaki e vuqa vei kemuni. E vuna ga oqori ni ko ni sa sega ni dina. Na dina e vu mai vua na Kalou. E vakatokai na Yalo Tabu ni Kalou, me vu-ni-dina. Na tevoro e daulasulasu, ka tamadra talega na daulasu. kevaka e sega ni dina na nomuni veiliutaki, e na tu saqaki kemuni o Jiova, ni sega ni dau totaka na lasu o koya. Kevaka e na dina na nomuni lewa, kei na nomuni veiliutaki, o ni na qai raica ni sa totaki kemuni na noda Kalou. Kevaka e sa nomuni i to ko Jiova, o cei me na kemuni meca?

Sa tekivu me ra vosa cake talega mai na dau tokona tu na veivakaduiduitaki vakakawatamata, ka ra sa doudou me ra vakasikaweli ka dusi ira na duikaikai eda sa mai bula vata tu e Viti edaidai. Oqo e sega ni ka vou, ia au via dusia vei kemuni na kena cala, ka sega ni vinaka na cakacaka oqo, kei na vanua e na tinimaki keda kina, kevaka e da sa muria na gaunisala oqo. Na veivakaduiduitaki vakakawatamata, e yavu ni nodra vakamatei ni Jiu e na i karua ni valu levu. E yavu ni nodra butuki sobu o ira ka kai Sauca Aferika. E yavu ni kena tauri vakailoa na nodra qele na Aborigines, na Maori, na Kai Idia ni Mereke, na kai Hawaii, kei na vuqa tale na i Taukei ni veimatanitu e na veiyasaivuravura. E sega ni sala vata na i vakarau oqo kei na i vakavuvuli no noda Turaga, ni a kaya " Dou veilomai" ka kaya talega "Dou lomani ira na nomudou meca, vosavinaka vei ira sa rukaki kemudou, caka vinaka vei ira sa cati kemudou, ka masulaki ira sa vakalialiaikemudou, ka vakacacani kemudou." E sa sega ni rau sala vata na noda i tovo, kei na noda vakabauta, kei na veika e da dau tukuna me baleta na duikaikai era tu e Viti.

Oqo talega e kena i ubi ni noda malumalumi na i Taukei. E sa matau vei keda me da dau dusia na ndra malumalumu na tani, ka sega mada ni da bau kauta laivi na kau mai matada e liu. E dodonu talega vei keda na lewe ni veidelaniyavu vakaturaga e Viti, me da dikevi keda mada vakavinaka, ka raica na noda i tovo, na nanuma ni lomada, kei na i rai ni matada, ke rau salavata kei na i vakavuvuli ni noda Turaga se sega. Au kila ni sega, baleta ke rau dau salamuria tu na veika e tukuna na Turaga, na veika e ra dau rogo kina o ira na noda qase era sa bale yani, ke sega ni da mai sotava tu na leqa levu e da sa sotava tu e na noda vanua. Sa sega ga ni cala na Vosa ni Kalou, ni da na tamusuka dina ga na ka e da tea.

Io, na cava me da cakava? Se, na cava e rawa ni da cakava me da vorata kina na ca sa votu mamaca tu oqo e Viti?

Au kila ni sa levu vei keda e vakataroga tu, ka veitalanoataka, ka vakasamataka vakatitobu na veika oqo. E rawa ni da cakava e dua na ka me da veisau taka na noda i lakolako!!!! E rawa ni da vueti Viti tale!!! E rawa ni da vakavinakataka na vei ka sa ca!!!! E rawa ni da tara vou tale na bai ni noda vanua, me da kua ni rogo ca tiko!!!!

Oqo na veika e dodonu me da cakava.

1. Me da yavala.

E sa rui levu na vakasavuliga vei keda. Sa mai matau tu oqo vei keda me da waraka tale e dua me cakava vei keda na veika e da kila tu e na vu ni yaloda, ni dodonu me da cakava. O ira na noda turaga/marama bale e ra sa duri, ka yavala, ka tusaqata ni matanitu e sa cici tiko vakailoa oqo. E ra sa cakava o ira na nodra i tavi. Sa qai vo o keda.

Na cava me da cakava? Me da vosa cake, ka me da tukuga ni da sega ni duavata kei na i tosotoso e da sa lakova tiko oqo. Me da volavola e na pepa, ka vakaraitaka kina na noda kudru. Me da vosa vei ira na wekada, vei ira na noda veikilai, ka duavata e na kena saqati na i golegole ki na rusa e da sa muria tiko edaidai. Me da vosa e na na noda bose-ni-mataqali, na noda bose-ni-koro, na bose-ni-yavusa, na bose-ni-tikina, na bose-ni-yasana, na bose-ni-lotu. Me da vakaraitaka vakadodonu, e na loloma ni da sega ni duavata kei na veika sa caka tu e Viti edaidai.

Au kila ni na sega ni ka rawarawa oqo. E na vuqa vei kemuni, na via rere, ka vatatitiqa, va na levu sara na veiwaraki. E dua na turaga sa volavola tiko e na Fiji Times e na noa, ka sa tekivu me vakaraitaka na nona kudru. O ya e dua na turaga tagane!!! Kevaka e da na vaka ko ya, au sega ni vakabeka taka ni da na vakagolea na noda i lakolako oqo, ka lesu tale ki na tiko vinaka e da vinakata kece tu.

Mo ni yavala na lewei Viti. E ra sa duri tu na noda turaga, ia sa i vei o ira na nodra tamata? E liu, e ra dau sega ni dau liu ki nai valu na turaga, e ra dau taqomaki, ka ra dau liu ga na bati. Oqo, sa ra valataki keda tiko na turaga/marama bale, ia sa da qai sarasara tu ga o keda ni nodra tamata. Me da tokoni ira, ka tucake, ka saqata na veibuturaki sobu e sa caka tiko vei keda. Ni tukuga ma na nomuni kudru. Ni vola ki na vei pepa e ra dau tabaka na nodra i vola na lewenivanua (Letters to the Editor). Ni kakua ni vosa galugalu ga, ni vosa me matata, me rogo, baleta sa dodonu me da vakayacora na ka oqo me vinaka tale kina o Viti.

2. Me da lotu.

Sa dodonu me da lotu vakayalo, ka vakaidina. E sega ni lotu walega na masu, kei na wili Vola Tabu, kei na lakova na vei soqo ni lotu eso. E tiki talega ni lotu, na noda qarava e na yalo dina na noda i tavi, na i tavi sa lesia vei keda na Kalou. E dodonu me da vosa, ke sa soli vei keda me da vosa, ka vakarorogo, kevaka e noda i votavota na vakarorogo. E dodonu me da cakacaka vakagumatua, ka me da kakua ni rere. Na veika kece oqo e ra tiki ni lotu, ka sa sega ni yaga walega me da masu. Au sega ni kaya tiko ni ca na masu, ia sa dodonu me da masu, ka tara tiko na bai ni noda vanua, me vaka e ra cakava na Isireli e na gauna nei Nemaia.

E dodonu me da dulaka vua na Kalou na noda leqa. Me da kua ni wele, baleta na wele e nona i yaragi na vu-ni-ca, ka dau vakaleqai keda kina. O kemuni na i talatala i Karisito, e dodonu mo ni wasea vakadodonu na Vosa ni Kalou, ka vunauca na ca kecega. Ni kakua ni leqataka kevaka e sega ni ciqomi na nomuni i tukutuku, baleta o ira era sega ni rogoca na dina ni Kalou ko ni na tukuna, era sa sega ni besetaki kemuni, era sa besetaki Jiova tiko!!! E soli ga vei kemuni mo ni tukuna na dina ni Kalou e na loloma, e sega ni solia vei kemuni na Kalou mo ni ciqomi vei ira kecega era rogoca na nomuni i tukutuku. Na vakatulewa ko ya sa nodra yadudua ka na tamata.

3. Me da veilomani.

Na noda vanua sa yali sara kina vakatotolo na veilomani. E da sa veidusi, e da sa veikaseti, e da sa veikati. Oqo na i tovo era sa biuta na noda qase, e na gauna e ra sa ciqoma kina na lotu. E dodonu me da biuta talega vakakina o keda na luvei Viti edaidai. Na kena sa sega ni kune na veilomani, sa vakavuna e levu na leqa e na keda maliwa. Sa da raica na veilabati, na kucu, na veisei, na veileti, na butako, na veibeitakivakailasu...na ka kecega oqo sa vu ga mai ni da sega ni veilomani.


Sa dodonu me da veilomani. Lomani ira e ra tu wavoliti iko. Vosa vinaka vei ira, nanumi ira e na veika kece o dau vakayacora. Raici ira na malumalumu, na tauvimate, na vakaleqai. Kevaka e da sega ni dau nanumi ira, e da na leqa kecega, ka da na ka ni veiwali vei ira e ra vakanuinui tu ni na rusa ni kawa i Taukei. kevaka talega e da na veilomani, e da na vakamaduataki ira e ra dau dusi keda, ka beitaki keda e na veika e so, ni ra na raica na nodra lomaca vei keda, kei na noda lomavinaka vei ira, sa ra na qai madua, ka dro tani e matada.

4. Me da duavata.

Sa levu sara na noda tatawasewase. E da sa mai tawase e na yavu ni vakabauta, e na veiyasana e da dui cavutu mai kina, e na duidui ni noda rawa ka. E sega ni dodonu na noda mai wasewasei keda tu vakaoqo na i Taukei. E dodonu me da duavata. Na veika e dau wasei keda, e dodonu me da raica vakayalomatua, ka walia, e na rarama ni Vosa ni Kalou, kei na yalo e veilomani, me rawa kina ni da toso ki liu.

Kevaka e da tawase tiko, e sa na qai rawarawa sara na nodra vakayacora na nodra i le o ira e ra vinakata tu me ra rawai keda, ka taura na veika sa noda. Ni da duavata, se na sega ni da rawati rawa. Oqo ni vuna e ra sa dau saga tu kina o ira na via rawai keda me da veileti, ka veikati vaka i keda ga, baleta ni sa dau vakamalumalumutaki keda sara vakalevu.

Sa dodonu me da duavata, me cakacakavata, ka me biulaivi na ca e na keda maliwa. Ni da na duavata, ka tukuna na noda sega ni taleitaka na veika sa vakayacori tiko e Viti edaidai, eda na vakasuka na cala sa mai tavuloni keda tu, ka na lesu tale mai vei keda na veigauna vinaka e da dau raica e na veigauna sa oti yani.


5. Me da yadrayadravaki.

E sa levu mai na ka e tubu tiko me yavalati keda, me sagai keda, me vakarusai keda. Kevaka eda na sega ni yadrava na noda bula, na noda i tovo, na noda vanua, e na vakacava beka na i tuvaki kei Viti e da na biuta tu mai vei ira na luveda era na muri keda mai? Na noda dau wele, kei na noda sega ni yadrava tiko vakavinaka na veika e dau yaco e na noda vanua, sa vu ni leqa talega edaidai. Sa dodonu me da yadrava na noda vanua, ka vuli, me da kakua ni rawai tale vaka oqo. O Viti e na bula walega kevaka e da na yadravi koya, ka karoni koya. Oqo sa i tavi taucoko ni luvei Viti, ka sega ni nodra i colacola vakatabakidua ga e vica.


Sa dodonu me da veisau na kawa i Taukei, baleta ni sa veisau na vuravura e da sa bula tiko kina edaidai. Sa dodonu me da tu e na sala ka vakaraica na noda i lakolako makawa, ka taura matua na veika vinaka, ka vakavinakataka se veisautaka na veika ca. Kevaka e da sega ni vakayacora na veika oqo, e da na sega ni bula marau e na noda vanua, ka ra na sa vakaloloma o ira na noda kawa e ra sa muri keda tiko mai. Sa dodonu me da rai vakavuku, ka digia na sala e ra na vinaka kina o ira na noda i taba tamata e ra sa bera ni cadra mai. Me vaka na nodra dau digitaka o ira na noda qase me ra vakasaqara na vauna vovou me ra laki tiko vinaka kina, e sa dodonu vaka kina me da vakasaqara talega na veivanua, kei na veika e da na tiko vinaka kina.

Au nuitaka ni na ciqomi na i vola oqo, kei na veika e sa volai tiko kina. Au sa nuitaka ni da na saumaki na i Taukei, ka viria na bai kei Viti, ni sa kasura tu, ka sa da rogoca tiko.

Me vaka kalougatataki Viti o Jiova